Hoe ontstaan psychische problemen?

Het is niet zo eenvoudig om de oorzaak van psychische problemen vast te stellen. Meestal ligt het aan een combinatie van veel verschillende factoren. Om dat uit te leggen vergelijkt schrijfster Brenda Froyen* onze psyche (dat betekent: onze geest, of onze mentale gezondheid) met een kookpot. Simpel gezegd: iedereen is een kookpot, die staat te pruttelen op een vuurtje. Elke pot is anders.
Je hebt er grote, kleine, dikke, dunne, van stevig staal of van dun aluminium, noem maar op.

En in iedere kookpot zit iets anders. De ene zit boordevol kokend hete soep, in de andere is nauwelijks een bodempje te zien. In de ene drijven grote brokken en in de andere alleen heel fijn gesneden stukjes. En het vuurtje onder de pot? Soms brandt het zachtjes en gelijkmatig, maar soms laait het hoog op met grote vlammen… Je ziet zo dat daar wel eens problemen van kunnen komen: soms kookt ons potje over. En dat overkoken, dat zijn de psychische problemen. Hoe ze tot stand komen, is complex. Want het hangt af van alles tegelijk: van de pot, van wat er in zit en van het vuur.

De pot, dat is hoe wij in elkaar zitten. Hoe zijn je hersenen opgebouwd, hoe gevoelig ben je, welke genen heb je doorgekregen? Dat is bij iedereen anders. De ene kookpot kan dus meer hebben dan de andere. Daar kunnen we niet veel aan veranderen.

Wat er dan in ons potje terechtkomt, de soep, dat is alles wat we meemaken. Alle fijne en onaangename ervaringen. Alles wat ons overkomt draagt bij aan onze persoonlijke soep. In een mensenleven kan er heel wat in onze pot belanden. De goede ervaringen hebben neiging om sneller te verdampen, maar de slechte, die blijven vaak borrelen. Hoe meer onaangename ervaringen, hoe voller onze kookpot. Verdriet, boosheid of angst kan zich opstapelen, soms zelfs van in onze kindertijd. Pesterijen, ruzies, je ouders die uit elkaar gaan, misschien zelfs een sterfgeval … Traumatische ervaringen laten voor altijd een indruk na. En meestal zijn we ons helemaal niet bewust van die pruttelende massa in onze pot.

De derde factor, het vuurtje, dat is de situatie waarin we leven. In wat voor gezin ben je geboren? Hoe je woont, op wat voor school je zit, op het platteland of in de stad, … Heb je vrienden of niet… Bijvoorbeeld bij financiële zorgen of gezondheidsproblemen laait de vlam op. Constante stress? Nog een hoger vuur! Of onverwachte tegenslagen? Steekvlam! … Geen enkel probleem voor een stevige pot waar niet al te veel in zit. Maar als de pot al tot de rand gevuld is, en de soep nadert zijn kookpunt, dan gebeurt het: alles borrelt over. Zo ontstaan psychische problemen.

Aan de kookpot en de soep zelf valt er niet zoveel te veranderen, maar wel aan de druk op de ketel. Het deksel eraf en stoom aflaten, dat doet al zoveel. Voor veel mensen betekent dat: erover praten. Maar er zijn veel manieren om aan zelfzorg te doen en om hulp te zoeken.
Het kan dus echt iedereen overkomen. En als een van jouw ouders psychische problemen heeft, dan is de oorzaak een ingewikkelde samenloop van vele factoren. Een ding is zeker: het ligt niet aan jou. Het is niet jouw schuld. Nooit.

*Brenda Froyen schreef de metafoor van de kookpot in het boek ‘Pssst! Het grote weetjes en niet-weetjesboek over psychische … euh … je weet wel’