Nieuws: Familie-praktijk.be

Familie speelt een belangrijke rol in het leven van patiënten met een psychische kwetsbaarheid. Op moment dat professionele hulpverleners in beeld komen, is er meestal al een langdurige zorgrelatie tussen de patiënt en diens familie (Vanlinthout et al., 2020). Familieleden nemen vaak veel zorgtaken op (Helmer et al., 2016; Lee et al., 2021; Vermeulen et al., 2015), en tonen zich hiermee als informele zorgverlener voor de patiënt. Deze investering heeft (vaak) een impact op hun eigen leven (Bransen et al., 2014; Waters, 2016), waardoor ook familie nood heeft aan extra ondersteuning (Helmer et al., 2016; Lee et al., 2021; Vermeulen et al., 2015).

Doordat familie een constante is in het leven en het zorgtraject van de patiënt, zou familie een volwaardige partner in de zorg moeten (kunnen) zijn (Familieplatform, 2018; Rademakers & Theunissen, 2004). Verassend genoeg is dit momenteel binnen de geestelijke gezondheidszorg niet het geval (Helmer et al., 2016; Zorginspectie, 2018). Specifiek wordt de rol van familie in het herstelproces van de patiënt nog geregeld onderschat en worden de ondersteuningsnoden van familie door te veel hulpverleners over het hoofd gezien (Ohaeri, 2003; ZitStil, 2020). Daarnaast zijn er vaak grote verschillen tussen organisaties en hulpverleners, en leeft er veel onduidelijkheid over welke naasten men mag betrekken, hoe dit idealiter gebeurt en wat het beroepsgeheim al dan niet toelaat.

Familieplatform en Similes zetten zich samen in voor een familievriendelijker zorgklimaat. Als antwoord op de huidige, onbeantwoorde noden van familie (d.i. het betrekken van familie binnen de zorg en zelf ondersteuning krijgen), maakten Familieplatform en Similes een bundeling van methodieken en goede praktijken, verzameld op de website www.familie-praktijk.be . Deze bundeling stelt zorgorganisaties en hulpverleners in staat om even “over het muurtje te kijken” en geeft richting aan de opbouw van een familievriendelijkere GGZ. Immers, het is niet nodig voor organisaties en hulpverleners om steeds zelf het warme, “familievriendelijke” water uit te vinden. De inzet en creativiteit van anderen kan dienen als voorbeeld en inspiratie.

Voorbeelden goede praktijken. Meer en meer geloven hulpverleners en zorgorganisaties in de meerwaarde van (het betreken van) familie binnen de GGZ. Het blijkt echter vaak moeilijk om dit om te zetten naar de praktijk. Wat zijn goede methodieken om familie te bejegenen, te informeren, te ondersteunen en actief te betrekken? Hierbij een selectie van enkele voorbeelden.

• Bejegenen. Familie moet zich welkom voelen binnen de geestelijke gezondheidszorg. Dit geldt zowel voor de volwassenen (partner van, ouder van, vriend van, etc.) als de kinderen. Het bejegenen van familie kan op veel verschillende manieren gerealiseerd worden. Bijvoorbeeld een glimlach of een “hoe gaat het met jou?” in de wandelgang, een high-five voor de kinderen, flexibele bezoekuren of een folder met informatie specifiek voor familie. De diensten Psychiatrie en Kinder- en Jeugdpsychiatrie in het UZ van Gent geven hier een creatieve twist aan: zij werken met een kaartjesboom. Het idee hiervan is simpel: de boom bevat wenskaarten gemaakt door patiënten en hulpverleners. Iedereen, zowel patiënten, familie als hulpverleners kunnen en mogen de wenskaarten gebruiken om een boodschap over te brengen of een hart onder de riem te steken. Ervaring toont dat deze creatieve wenskaarten gretig gebruikt worden en dat ze bijdragen tot een klimaat waar patiënten, zorgverleners én familie zich gezien en gehoord voelen binnen de zorg.

• Informeren. Familie heeft nood aan een proactieve manier van informeren. Hulpverleners hoeven niet te wachten tot familie zich tot hen richten met vragen voor informatie of ondersteuning. Immers, op die manier worden alleen de meest mondige families geholpen. Familie weet daarnaast vaak ook niet waar eerst aan te denken, durft niet te ver vooruitkijken of heeft even nood aan rust. Om deze redenen is het belangrijk om informatie op diverse manieren en op verschillende momenten aan te bieden. Onder andere PC Sint Hiëronymus en Sint-Annendael hebben hier aandacht voor. Bijvoorbeeld, Sint Hiëronymus voorziet een informatiebrochure specifiek voor familie op hun website, wijst familie de weg naar de lokale contactpersoon van de Similes afdeling, werkt samen met het Familieplatform in kader van de Familievertrouwenspersoon (d.i. onafhankelijk aanspreekpunt voor familie) en organiseert om de drie weken een informatieve KOPP-sessie. In Sint-Annendael worden de families van patiënten vier keer per jaar uitgenodigd: Twee keer per jaar is er een ontmoetingscafé, waar er vrijblijvend ervaringen uitgewisseld worden. Daarnaast worden er twee informatie avonden ingericht. Familie kan dan zelf aangeven welk thema best aan bod komt; toelichting gebeurt dan door een deskundige.

• Ondersteunen. Een psychische stoornis heeft niet alleen een invloed op de patiënt, maar ook op de naasten in de nabije omgeving. Gesprekken met iemand met ervaringskennis kunnen dan helpend zijn. Een familie-ervaringsdeskundige kan andere naastbetrokkenen steunen in hun eigen herstelproces, vertrekkende vanuit de eigen ervaring. De meerwaarde van familie-ervaringsdeskundigheid wordt ook ervaren door Mich (vrijwillig familie-ervaringsdeskundige in het mobiele team Halle-Vilvoorde): “Families geven regelmatig aan dat ze zich nog nooit zo begrepen hebben gevoeld. Hoe toegewijd hulpverleners ook zijn, het blijkt toch een heel verschil als iemand luistert en spreekt vanuit eigen ervaring.”

• Betrekken. Naast het bejegenen, informeren en ondersteunen van familie, is het eveneens belangrijk om de familie te betrekken in het zorgtraject van de patiënt. Eén manier waarop familie hierbij een rol kan opnemen, is bij de opmaak van een signaleringsplan (d.i. hulpmiddel om gezondheidssignalen te herkennen en acties op maat te beschrijven). Onder andere bij het mobiel team van Emergo heeft familie hier een expliciete rol. Meer specifiek, de familie kan binnen dit signaleringsplan op drie manieren een rol spelen: (1) De familie is een belangrijke bron van informatie. Zij kennen als geen ander de gezondheidssignalen van de patiënt. Bijgevolg, hulpverleners moedigen de patiënt en zijn/haar familie aan om samen na te denken over mogelijke signalen, en deze in kaart te brengen. (2) Wanneer de familie/naasten bepaalde signalen opmerken, kunnen zij in dialoog gaan met de patiënt. Samen met de hulpverlener kunnen er vervolgens concrete acties opgestart worden. Tenslotte, (3), wanneer dialoog tussen patiënt en familie moeilijk is, kan de familie zijn/haar bezorgdheid i.v.m. bepaalde signalen delen met de hulpverlener. Op zijn beurt zal de hulpverlener contact opnemen met de patiënt.

Conclusie.  De bundeling van methodieken en goede praktijken door Familieplatform en Similes wil hulpverleners en organisaties informeren en inspireren; het wil de drempel verlagen naar een familievriendelijkere zorg. Aan de hand van concrete voorbeelden en onderbouwde methodieken worden hulpverleners en zorgorganisaties ondersteund. Immers, het betrekken van familie doen we samen: als hulpverleners binnen een organisatie, maar evengoed overkoepelend. We leren van elkaar en doen inspiratie op “over het muurtje”. Laat ook jou inspireren en neem zeker een kijkje op www.familie-praktijk.be.